نور در معماری اسلامی
در تمامی ادیان و فرق، نور، وجود مطلق است و این معنا در آخرین دین آسمانی یعنی اسلام ظهور و حضوری بی‌مانند دارد. در تعریف نور در تفسیر المیزان چنین آمده است: نور معنایی معروف دارد و آن عبارت است از چیزی که اجسام تیره را برای دیدن ما روشن می‌کند و هر چیزی به وسیله آن ظاهر و هویدا می‌گردد، ولی خود نور برای ما به نفس ذاتش مکشوف و هویداست و چیز دیگری آن را ظاهر نمی‌کند، پس نور عبارت است از چیزی که ظاهر بالذات و مظهر غیر‌است و مظهر اجسام قابل دیدن است در تصوف و عرفان نیز بحث درباره نور جایگاهی ویژه دارد. عرفایی چون سهروردی، قطب‌الدین شیرازی، نجم الدین کبرا، ابو حامد غزالی و شیخ نجم الدین رازی درباره نور بحث های بسیار جالب و قابل تأملی دارند.
نور در معماری اسلامی تأکید بر اصل تجلی است؛ و به تزئین معماری اسلامی کیفیتی پویا می‌بخشد. نور بودن فضا را تعریف می‌کند و به آن هستی می‌بخشد. در واقع نور در معماری اسلامی عنصری هستی‌بخش است نه روشنایی‌بخش . نور و سایه در سطوح، تقابل‌های شدید ایجاد نموده و به نقوش سنگ‌ها و سطوح گچی و آجری بافت می‌بخشد. تباین سطح ، سبب تغییر نقوش از فاصله دور و در نتیجه منجر به بازی نور و سایه می‌شود. تزئینات بنا که ساختمان‌های سرزمین‌های اسلامی را همچون شنلی پوشانده با بازتاب نور جلوه‌ای غنی و درخشان را به نمایش می‌گذارد؛ جلوه‌هایی پرمایه که با حرکت خورشید تغییر می‌یابد و به رغم اینکه سطح بنا تخت است جلوه‌ای سه بعدی به آن می‌دهد.
انعکاس و انکسار نور به وسیله مقرنس در بناها از دیگر ابداعات نورپردازی در فضاست. همچنین استفاده از کف و دیوارهای صیقلی برای جذب و بازتاب نور، گنبدهایی که برحسب ساعات مختلف روز و شدت و ضعف نور، چرخان به حساب می آیند، سردرهایی که نور خورشید از تزئینات گچی آن ها می گذرد و به آن ها شکل می دهد، حتی آینه ها و کاشی های درخشان و براق، چوب های مذهّب و مرمرهای صیقلی که همگی می درخشند؛ نیز از عواملی هستند که فاکتورهای معماری و اندیشه ذهنی و هدف عرفانی معمار را به وسیله نور بهتر به تصویر می کشند؛ به عبارتی نور در مساجد ایرانی-اسلامی با عبور از سطوح شفاف و انعکاس تأثیر زیادی در حس فضایی می‌گذارد و یکی از حیاتی‌ترین عناصر در معماری شناخته می‌شود. استفاده گاه و بی‌گاه و غیرمنتظره از نور باعث ایجاد فضای مکث و لایه لایه شدن فضای مساجد شده است.
