تاریخچه شیشه استیندگلس

تاریخچه شیشه استیندگلس، از پیدایش تا تحولات آن در طول تاریخ، حاوی فراز و نشیب های بسیاری است. چارسیک در این مطلب نحوه پیدایش و پیشرفت شیشه و متعاقبا استفاده از آن به عنوان شیشه استیند گلس  را مورد بررسی قرار داده است.

 

افسانه تولید شیشه

بسیاری از روایت ها در مورد تاریخ شیشه، به داستانی افسانه ای گره خورده است که توسط آقای پلینی (مورخ روم باستان) در کتاب “تاریخ طبیعی” بازگو شده است. افسانه ای که وی عنوان می کند به این ترتیب است که شیشه به صورت کاملا تصادفی در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح توسط ملوانانی از فنیقیه ساخته شد. به روایت او، ملوانان اجاق های پخت و پز خود را بر روی بلوک های سودا که جزیی از محموله کشتی بود، در ساحل قرار دادند و در زیر آن آتش روشن کردند. هنگام صبح، گرمای آتش، مخلوط شن و ماسه را ذوب کرده بود و جرم حاصل از آن سرد شده و به شکل شیشه در آمده بود. امروزه، با این حال، تصور می شود که روایت پلینی از نظر علمی قابل اعتماد نیست.

 

 

اولین شیشه ساخته شده انسان

اولین شیشه شناخته شده انسان، در شکل مهرهای مصری مربوط به سالهای ۲۷۵۰ تا ۲۶۲۵ قبل از میلاد است. صنعتگران این مهرها را با پیچاندن یک رشته نازک از شیشه ای مذاب در اطراف یک هسته خاکستری قابل جابجایی ساخته اند. این شیشه ها شفاف و بسیار ارزشمند هستند. کتاب “داستان جاسوسی” ژان لافون می گوید که چگونه در صحرای غربی پالمیرا در سال ۱۹۳۷، دیوید شولمبرگر، مدیر حفاری، ۱۱۵ قطعه شیشه رنگی را کشف کرد. این قطعات دارای رنگ های متنوعی بودند.

 

شیشه ها در روم باستان

در قرن اول میلادی، رومی ها شیشه را به پنجره ها متصل کردند. این شیشه ها به دلیل اینکه در تولیدشان، از تکنیک دمیدن و چرخاندن استفاده می شد، نامنظم و غیر شفاف بودند. یکی از قدیمی ترین نمونه های شناخته شده پنجره های رنگی، چند قطعه شیشه رنگی است که از قرن هفتم میلادی به جا مانده است.

 

 

استین گلس

“استیند گلس” واژه ای است که برای قطعات شیشه های رنگی استفاده می شود که توسط نوار های سربی به یکدیگر متصل می شوند تا یک تصویر یا طرح را ایجاد کنند. شیشه های استین گلس در گذشته اغلب برای پنجره ها استفاده می شده است، زیرا زیبایی شیشه ها بهتر دیده می شود و این به دلیل عبور نور طبیعی از آن هاست. تاریخچه شیشه استیندگلس که در فارسی “استین گلس” نیز نوشته می شود، سرشار از فراز و نشیب هاست. در ادامه مطلب تاریخچه شیشه استیندگلس را در دو دوره رومانسکایی، قرون وسطایی و پس از جنگ جهانی دوم مورد بررسی قرار می دهیم.

 

ویژگی های شیشه استیندگلس در زمان اولیه تولید آن

به طرز شگفت آوری، پیشرفت تکنیک های استین گلس موجب پیشرفت پنجره ها نشد. حباب موجود در شیشه های اولیه و ناهمواری سطوح آنها باعث می شد که نور خورشید رقص کنان از آن ها عبور کند. شیشه های بعدی که در اثر پیشرفت تکنولوژی دارای نقایص کمتری بودند، درخشش کمتری داشتند.

رنگ آمیزی فقط برای جزئیات کوچک، مانند ویژگی های یک چهره استفاده می شد. از آغاز سال ۱۵۰۰، رنگ آمیزی و نقاشی بیشتری در شیشه ها استفاده شد. نور کمتری از شیشه های رنگ آمیزی شده عبور می کرد و این باعث شد که استیندگلس قدرت و عظمت قبلی را نداشته باشد.

 

شیشه در پنجره

قدیمی ترین پنجره استیندگلس اروپایی کامل که در حال حاضر موجود است، پنج پنجره نسبتا پیچیده در کلیسای آگسبورگ (Augsburg Cathedral) است که البته در حال حاضر این پنج پنجره در جایگاه اصلی خود نیستند و به موزه منتقل شده اند. جای این پنجره ها را با آثار کپی پر کرده اند.

 

 

پنجره شیشه ای عربی

برخی بر این باورند که پنجره های شیشه ای عربی در نیمه دوم قرن سیزدهم ظاهر شدند. لوئیس اف دی عنوای می کند که شیشه های بیزانس، مغولی یا عربی در قرن دهم میلادی به وجود آمده اند. قطعات شیشه ای در سنگ مرمر قرار گرفته اند و یا به صورت پیش ساخته در گچ نصب شده اند. غلاف های آهن اغلب برای تقویت گچ استفاده شده است. پنجره های عربی با ورود مورس به اسپانیا راهی اروپا شد. توسعه پنجره های شیشه ای عربی آهسته شده بود، چرا که اسلام جز نقوش گیاهی و تزئینات هندسی به هیچ موضوع دیگری روی خوشی نشان نمی دهد.

معماری رومانسک

سبک معماری رومانسک از قرن ۶ تا ۱۱ میلادی در اروپا رواج داشت. این سبک با قوس های نیم دایره ای تعریف می شود. اطلاع دقیقی از زمان دقیق پیدایش این سبک در دست نیست. رومانسک در قرن دوازده و با تبدیل قوس های دایره ای آن به قوس های تیزه دار به سبک گوتیک ارتقا پیدا کرد. یکی از نقاط تحول در تاریخچه شیشه استیندگلس دوره معماری رومانسک است. در آلمان، سبک رومانسکایی طولانی تر از سایر مناطق بود. پنجره های قابل توجهی در کلیسای استراسبورگ و صومعه فرانسیسکن کونگینفلدن قرار دارند.

 

 

شیشه استین گلاس در شیوه معماری رومانسک

معماری رومانسک به نسبت از شیشه های رنگی که در آن به کار رفته است، یکنواخت تر است. در معماری رومانسک دیوارها ضخیم هستند و پنجره های کوچک را به صورت گرد در دیوارها تعبیه می کنند.  از آنجا که پنجره ها دهانه های کوچکی داشتند، نور قابل توجهی را عبور نمی دهند. امروزه پنجره های رومانسک به دلیل خوردگی، تیره تر به چشم می آیند. بعضی از چهره ها در شیشه های رنگارنگ رومانسک ایستاده یا نشسته به سمت راست نگاه می کنند.

پنجره های پیشین این سبک ساده تر، ابتدایی و نادر هستند. آنها مقدسات شناخته شده یا داستان های کتاب مقدس را به تصویر می کشند. احترام برای مریم مقدس در این زمان شایع است و او اغلب به عنوان ملکه ترسیم شده است. پنجره ها از تزئینات گیاهی دکوراتیو استفاده می کنند. رنگ های غالب قرمز و آبی هستند. به طور کلی این سبک شیشه ای بیشتر به نقاشی های مینیاتوری شبیه است. چند پنجره از سبک رومانسک باقی مانده است و اغلب به عنوان تصاویر در کتاب ها یافت می شوند. بخش هایی از صحنه صعود از کلیسای لو مان از نمونه های پنجره سبک رومانسک هستند.

 

 

 

تحولات شیشه استیند گلاس در قرون وسطی

استیندگلس، در قرون وسطا، به عنوان یک هنر مطرح شد و به اعلا درجه خود رسید. دلیل این امر، روایت استیند گلاس از کتاب مقدس و مصور ساختن نوشته های آن برای جامعه ای بود که عمدتا بی سواد بودند. کلیسای قرون وسطی مهمترین مدافع هنر بود. آبوت شوگر (Abbot Suger ) فردی است که که نقش به سزایی در پیوند هنر و کلیسا داشته است. شوگر دوست شاه لویی ششم بوده است و این ارتباط نزدیک با پادشاه، قطعا بر امورات هنری وی با کلیسا تاثیرگذار بوده است. بسیاری بر این عقیده اند که شوگر توسط یک فلسفه از جمله “عرفان نور” هدایت شد و این فلسفه او را مجبور کرد پنجره ها را بزرگتر کند و آنها را با شیشه های رنگی تزئین نماید.

فرایند رنگ آمیزی شیشه و به وجود آمدن آن، احتمالا از مصر باستان آغاز شده است. اما در قرون وسطی، ساخت پنجره شیشه ای استین گلاس به عنوان یک هنر عمده شکل گرفت. پنجره های استیندگلس یکی از عناصر مهم کلیساهای ساخته شده در سبک گوتیک بود. استیند گلس طبق شواهد برای اولین باردر اواسط سال ۱۱۰۰ میلادی به وجود آمد. پنجره ها با نور و رنگ، پرتره های کلیسا را به نمایش می گذاشتند و زیبایی را با حالتی معنوی با نشاط می کردند.

در دوره رنسانس و گوتیک اولیه، از حدود ۹۵۰ تا ۱۲۴۰، پنجره های استیند گلاس که در ابعاد بزرگ ساخته می شدند، نیاز به قاب ها و فریم های قوی آهنی داشتند. در کلیسای جامع چارتز و در انتهای شرقی کلیسای جامع کانتربری این نوع فریم ها به وضوح دیده می شوند. همانطور که معماری گوتیک به رشد خود ادامه می داد، پنجره های آن نیز در ابعاد بزرگتری طراحی می شدند تا نور بیشتری را به داخل فضاها برسانند. در همین زمان تقسیم بندی پنجره ها به صورت عمودی رواج یافت.

 

 

نحوه اجرای شیشه استیندگلس در قرون وسطی

صنعتگران قرون وسطی تکنیک هایی برای ساخت شیشه های استین گلاس به وجود آوردند که بسیاری از آنها هنوز هم استفاده می شوند. در یک تخته سفید بزرگ، هنرمند یک تصویر را به اندازه واقعی پنجره می کشد. او هر بخش عکس را بر اساس رنگ، تعریف می کرد.

در طول طراحی، شیشه هایی که قبلا با اکسید های فلزی رنگ شده بودند سر جای خود قرار داده می شد. سپس، به دنبال طرح، اشکال را با یک آهن داغ برش می دادند. در نهایت، صنعتگران نوار سرب را به یکدیگر متصل می کردند. سرب بیش از اینکه قطعه را با هم نگه دارد؛ بخشی از طراحی محسوب می شود. در پنجره هایی که ابعاد وسیعی داشتند از میله های آهنی برای تقویت شیشه استیندگلس استفاده می شد.

 

فراز و نشیب های استیندگلاس در دوره رنسانس

طبق برخی از منابع احتمالا اولین طرح شیشه استیند گلاس که در طول رنسانس ایجاد شد، برای کلیسای فلورانس بود که توسط لورنزو گییبرتی (Lorenzo Ghiberti) طراحی شده بود. طرح شامل سه پنجره چشمی برای گنبد و سه عدد برای نما است که از ۱۴۰۵ تا ۱۴۴۵ توسط تعدادی از هنرمندان مشهور این دوره یعنی گیبرتی (Giberti) ، دوناتلو (Donatello )، اوسلو (Uccello ) و اندرو دل کاستاگنو (Andrea del Castagno) طراحی شده است. هر پنجره چشمی شامل یک تصویر منحصر به فرد از زندگی مسیح یا زندگی مریم است که توسط مرز وسیع گلها احاطه شده است، دو پنجره کوچکتر نمایشی است که توسط گیبرتی ارائه شده است و دایکون های شهید یعنی سنت استفان و سنت لارنس را نشان می دهد. از آن زمان، یکی از پنجره های کاپولا گم شده است و دیگری که توسط دوناتلو اجرا شده است، تقریبا تمام جزئیات نقاشی شده اش را از دست داده است.

 

 

 

پنجره در معماری گوتیک

پنجره در طول دوره گوتیک رشد کرد. این رشد و گسترش از چهره های ساده به یک پیکر بندی پیچیده است. این پیکرنگاری با استفاده از نمادگرایی صورت گرفت. این نمادگرایی بر اساس نظریه بنیادینی که می توان آن را تاریخ غیر طبیعی نامید شکل گرفته است. امروزه، دانشمندان این پنجره ها را مطالعه می کنند تا در مورد آنها اطلاعات کسب کنند.  سبک گوتیک نیز در خارج از فرانسه توسعه یافت. شیشه استین گلاس در کلیسای لواسان سوئیس یک تأثیرپذیری قابل توجه از کشور فرانسه را نشان می دهد.

 

 

 

 

شیشه استین گلس در کلیساهای گوتیگ

ورود به کلیسای جامع گوتیک در یک روز آفتابی مانند گام نهادن در رنگین کمان است. پرتوهای نور خورشید که از طریق شیشه های رنگی استین گلس عبور می کنند، کلیسا را در رنگ های قرمز، آبی، سبز و دیگر رنگ های غنی می پوشانند. تاریخچه شیشه استیندگلس در زمان گوتیک نقطه عطفی پیدا کرد. استفاده گسترده از شیشه استین گلاس در پنجره های کلیسا، نقطه آغازی برای استفاده فراگیر تر از شیشه های استیندگلس است.

 

 

پنجره ها نه تنها زیبا بودند؛ بلکه به هدفی آموزشی نیز داشته اند. در طول قرون وسطی کلیسا مرکز یادگیری بود. فقط چند کتاب محدود وجود داشت و تعداد کمی از مردم سواد داشتند و نی توانستند بخوانند.پنجره ها استیندگلس معمولا صحنه هایی از کتاب مقدس را مصور می کرد، صحنه هایی که افراد مقدس و یا وقایع کتاب انجیل را شرح می دادند. از این رو مردم می توانستند به سادگی با محتوای انجیل از طریق هنر استیندگلس ارتباط برقرار کنند. در سال های بعد، صنایع کارگری و بازرگانان ثروتمند به ساخت پنجره هایی روی آوردند که که نه تنها قدیسین و پادشاهان، بلکه اهدا کنندگان آن پنجره را نیز نشان می داد.

 

تحولات استین گلس پس از گوتیک

در اروپا، استفاده از شیشه استیند گلاس ادامه یافت. سبک از گوتیک به کلاسیک ارتقا یافت. به رغم رشد پروتستانیتیسم، در آلمان، بلژیک و هلند به خوبی اجرا شد. در فرانسه، اغلب شیشه های این دوره در کارخانه لیموژ و در ایتالیا در کارخانه مورانو تولید شد. انقلاب فرانسه موجب نابودی پنجره های بسیاری در فرانسه شد.

در اصلاحات در انگلستان، تعداد زیادی از پنجره های استیندگلس قرون وسطی و رنسانس نادیده گرفته شدند و شیشه های ساده جایگزین آنها شدند. انحلال صومعه ها تحت فرمان هنری هشتم و دستورات توماس کرمول بر ضد «تصاویر سوء استفاده» (با هدف احترام) منجر به از بین رفتن هزاران پنجره شد. تعداد کمی از پنجره های استیندگلاس باقی ماندند که از آنها در کلیساهای خصوصی مثل هنگریو هال (Hengrave Hall ) و سوفولک (Suffolk ) استفاده شده است که در زمره بهترین ها هستند.

 

با موج دوم تخریب روش های سنتی، استین گلاس به کلی از بین رفت، تا اینکه اوایل قرن نوزدهم در انگلستان دوباره از سر گرفته شد. در هلند یک طرح نادر از شیشه در کلیسای گودا (Grote Sint-Jan، Gouda) دست نخورده باقی مانده است. پنجره هایی که ارتفاع برخی از آنها به ۱۸ متر می رسد. از سال ۱۵۵۵ تا اوایل ۱۶۰۰؛ اولین کار، کار دیرک کرافت(Dirck Crabeth) و برادرش واتر(Wouter) است.

 

 

 

 

شیشه استیند گلس پس از قرون وسطی

برای حدود ۲۰۰ سال استفاده از شیشه استیندگلس کاهش یافت و تا سال ۱۸۰۰ احیا نشد. گروه های مذهبی و افراد ثروتمند به دنبال کارهای متعالی از شیشه سازانی همچون لوییس کامفورت تیفانی (Louis Comfort Tiffany) (1933-1848) و جان لا فرژ (John La Farge) (1835-1910) و دیگرهنرمندان سرشناس برای تزئین کلیساها و منازل خود بودند.

 

 

 

بسیاری از شرکت های قرن نوزدهم در اوایل قرن بیستم شکست خوردند زیرا جنبش گوتیک با سبک های جدیدتر جایگزین آنها شده بود. در همان زمان نیز برخی از تحولات در جایی که هنرمندان استیندگلاس استودیوها را در امکانات مشترک به کار می گرفتند رخ داد. نمونه هایی از جمله خانه شیشه ای در لندن که توسط مری لندز و آلفرد جی ساخت شد.

 

استین گلاس پس از جنگ جهانی

هنگامی که جنگ جهانی اول در دهه ۱۹۳۰ در اروپا بوجود آمد، پنجره ها از هم جدا شدند و در مکان های امن نگهداری شدند تا در طی جنگ آسیب نبینند. بعد از جنگ، پنجره های استیند گلس با تمام دقت به جاهای اصلی خود برگردانده شدند. لزوم احیای کلیساهای ویران شده و پنجره های آن که بر اثر جنگ جهانی دوم از بین رفته بودند، باعث شد که هنرمندان آلمانی در مسیر بازسازی قرار گیرند و این حرکت را رهبری کنند. در این دوره به دلیل حجم بالای کار، بازسازی ها و احیا بیشتر سمت و سوی صنعتی به خود می گیرد. هنرمندان بسیاری در زمینه استیند گلاس فعالیت می کردند. استفاده از قطعات شیشه در بتن نوآوری قرن بیستم محسوب می شود.

هنرمندان زیادی در زمینه استیندگلاس و نقاشی شیشه ای در قرن بیستم شناخته شده هستند. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰میلادی، مارک چگال(Marc Chagall) نقاش برجسته اکپرسیونیست، طراحی های زیادی برای پنجره های استیندگلس انجام داد که به شدت رنگی بودند و جزئیات نمادینی در بر داشتند.

 

 

در آلمان، توسعه تکنیک استین گلاس در بحبوبه جنگ جهانی دوم و پس از آن ادامه یافت . این روند تکاملی شامل اجتناب از طرح های فیگوراتیو و استفاده از طرح های ترکیبی انتزاعی، بیومورفیک و هندسی بود. در دهه ۱۹۷۰ هنرمندان جوان انگلیسی تحت تاثیر مقیاس بزرگ و انتزاعی در شیشه های قرن بیستم آلمان قرار گرفتند.

در انگلستان، سازمان حرفه ای هنرمندان استیندگلاس متشکل از اساتید تقاشی شیشه ای در سال ۱۹۲۱ تاسیس شد. و در آمریکا یک سازمان ۱۰۰ ساله، یعنی انجمن صنایع شیشه ای آمریکا وجود دارد که هدف آن عمل کردن به عنوان یک سازمان شناخته شده عمومی برای اطمینان از زنده ماندن صنایع دستی با ارائه دستورالعمل ها و آموزش هاست.

 

استیند گلس در زمان حاضر

روش های جدید تولید شیشه، ایده های طراحی شیشه استین گلس را تغییر داده است. شاید تاریخچه شیشه استیندگلس بیش از هر زمانی، در عصر ما دچار تغییر شده است. اما یک چیز هرگز تغییر نکرده است: اثر سحر آمیز تابش خورشید و تلالو آن در شیشه استین گلس. هنوز که هنوز است شیشه های استین گلاس در کلیساها، مجتمع های تجاری و خانه ها مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از آستین گلاس به عنوان نورگیر سقفی گنبدی یا گنبد شیشه ای و درب ها و پنجره های دکوراتیو را می توان از برجسته ترین نمونه های استفاده از شیشه تزئینی دانست.

 

 

تهیه و تنظیم: چارسیک

 

مطالب مرتبط: